رفتارهای سه گانه در تعامل افراد با یکدیگر:
رفتاری که انسان در برخورد با محیط از خود بروز می‌دهد، خارج از سه نوع رفتار شناخته شده، نیست. رفتار او می‌تواند منفعلانه، پرخاشگرانه و یا جرأتمندانه باشد. مگر این‌که با توجه به شرایط خاص درونی و بیرونی به نسبت‌های متفاوت، رفتا‌ر‌ها از نوعی به نوع دیگر درتغییر باشد و یا حالت‌هایی بینابین داشته باشد. مهم‌ترین عامل تعادل در رفتار، تربیت صحیح است. ما در خانواده و جامعه روزانه با رفتارهای سه گانه درارتباط هستیم و رفتارما نیز متأثر از انواع رفتارهای اطرافیان در تغییراست.
۱.رفتار جرأتمندانه:
اگر بخواهیم تعریفی کوتاه از رفتار جرأتمندانه داشته باشیم، رفتاری بین رفتار منفعلانه وپرخاشگرانه است. درواقع همان رفتار منطقی است. ازجمله ویژگی منحصر به‌فرد رفتارجرأتمندانه، توانایی احقاق حقوق خود، با توجه به رعایت حقوق دیگران است.
توانایی بیان افکار، احساسات و عقاید خود به شکلی مستقیم، صادقانه و متناسب است. به نحوی که به حقوق خود و دیگران صدمه‌ایی نرسانیم.
افراد جرأتمند عقیده و احساسات مثبت و منفی خود را مخفی نمی‌کنند، بلکه آزادانه و با اعتمادبه‌نفس کامل (بدون توهین به دیگران) تقاضای غیرمنطقی دیگران را رد می‌کنند و خواهان تغییر رفتارهای نا‌مطلوب هستند. با دیگران به‌راحتی ارتباط برقرار می‌کنند و خواهان تعامل اجتماعی هستند. زمانی که اشتباهی مرتکب می‌شوند، به‌راحتی اشتباه خود را می‌پذیرند. به‌آسانی می‌توانند عذر‌خواهی کنند و در گفتارشان صادق، شفاف و صریح هستند.
۲.رفتار منفعلانه:
رفتار منفعلانه را یکی از وحشتناک‌ترین سبک‌های ارتباطی می‌دانند. جای تاسف است که این سبک رفتاری گریبان‌گیر بسیاری از افراد جامعه است. به این سبک رفتاری، پرخاش‌گری پنهان نیز می‌گویند. افرادی که چنین رفتاری دارند، از روبرو شدن با مشکلات واهمه دارند و به‌جای حل مشکل آن را به بعد موکول می‌کنند. از این‌که وارد یک بحث و گفتگوی تنشی شوند، واهمه دارند.
اهمیت ندادن به خواسته‌ی خود و پذیرفتن خواسته‌ی دیگران، حتی اگر به ضرر خودشان باشد، از دیگر ویژگی آن‌هاست. به دیگران اجازه می-دهند، برای آن‌ها تصمیم بگیرند. در ظاهر افرادی متواضع هستند اما در باطن از این‌که حقشان زیر پا گذاشته شده است، نارحت و دلگیرند.
احساس خشم، تنفر، ناکامی، خود‌کم‌بینی، رفتار پرخاشگرانه و کاهش احساس ارزشمندی، تبعات رفتارشان است.
۳.رفتار پرخاشگرانه:
رفتاری است که در آن یک نفر با حرف و رفتار خود، به دیگران حمله می‌کند و او را مورد آزار و اذیت جسمانی و روانی قرار می‌دهد. افراد با این ویژگی رفتاری باورشان این است که، همه باید مثل من باشند و من هرگز اشتباه نمی‌کنم. حریم شخصی دیگران را رعایت نمی‌کنند، قدرت‌طلبانه و رئیس‌مآبانه رفتار می‌کنند.
برچسپ زدن به دیگران، تهدید و تحقیر دیگران، خود‌خواهی، طعنه یا نیش زدن به دیگران، صحبت کردن با صدای بلند و نا‌هنجار از ویژگی‌های آنان است. سلب آرامش خود و دیگران، برانگیختن خشم دیگران، رنجاندن طرف مقابل و دشمن‌تراشی و اختلال در روابط فردی از تبعات رفتار آن‌هاست.
*نمونه‌ای از رفتارهای سه گانه در موضوع اختلافهای مذموم بین مؤمنان:
در یک کلاس دانشگاهی تخصصی فقه بر سر موضوع حکم موسیقی در اسلام، بین استاد و سه نفر از دانشجویان بحثی صورت گرفت و هر کدام با توجه به تربیت و عادتی که داشتند، سه نوع رفتار را نشان دادند. در اینجا به عنوان نمونه، گفتگوی بین استاد و دانشجو‌ها بیان می‌شود.
رفتار منفعلانه:
استاد: در اسلام موسیقی مطلقاً حرام است و هیچ استثنایی ندارد. محمد: نه این طور نیست هر چیزی استثنایی دارد. استاد: چیزی که دلیل از قرآن و سنت دارد، استثنایی در آن راه ندارد. محمد در حالی که قلباً قانع نشده بود، سکوت اختیار می‌کند و می‌گوید: هر چه شما بگویید استاد، درست است.
رفتار جرأتمندانه:
استاد: در اسلام موسیقی مطلقاً حرام است و هیچ استثنایی ندارد. احمد: ببخشید استاد ممکنه دلایل خود را ارائه دهید؟ استاد: بله. حتماً. احسنت به شما که به دنبال دلیل و مدرک احکام فقهی هستید! احمد: ببخشید استاد. من قانع نشدم. سعی می‌کنم، بیشتر تحقیق کنم. استاد: خیلی خوب. نتایج تحقیق را برایم بیاورید تا ببینم به کجا می‌رسیم.
رفتار پرخاشگرانه:
استاد: در اسلام موسیقی مطلقاً حرام است و هیچ استثنایی ندارد. حمید: اصلاً این طور نیست چه کسی این را می‌گوید؟ استاد: آیه و حدیث صریح در مورد حرام بودنش موجود است. حمید: اصلا این‌طور نیست. این فکر تند‌رو‌های اسلامی است. هر کسی برای خودش یک نسخه‌ای می‌پیچد و به خورد دیگران می‌دهد.
استاد: بس کن! صدات را پایین بیاور.... این همه سال درس خواندی، هنوز ادب سخن گفتن را یاد نگرفته‌ای. حمید: همین رفتار و حکم‌های شدید امثال شماست که مرا از اسلام دور می‌کند.
اگر منصفانه قضاوت کنیم، بیشترین نوع رفتارهایی که در جامعه‌ی ما مسلمانان مشهود است، رفتار پرخاشگرانه و منفعلانه می‌باشد.
و عده‌ی کمی از افراد (حتی قشر تحصیل‌کرده) رفتار جرأتمندانه دارند!
مسلم است که رفتارهای دوگانه فوق، هیچ خیری در آن نیست. ولی رفتار جرأتمندانه چون با عقل و منطق و احترام به طرف مقابل همراه است، فواید زیادی دارد.
مهم‌ترین فایده‌ی رفتار جراتمندانه این است که شخصیت‌ها و احترام هر دو گروه، محفوظ می‌ماند و در عین داشتن اختلاف نظر، محبت بین قلوب خدشه‌دار نمی‌شود. و هم‌چنین انگیزه‌ی بیشتری برای رسیدن به راه حل مشترک به‌وجود می‌آید. بنابراین اختلاف در نظریات و روش‌های دعوتگری می‌تواند به‌عنوان اختلاف ممدوح باشد. دقیقاً مثل یک بیمارستان برای درمان بیماران مختلف. درست است که هدف از تأسیس بیمارستان، پیشگیری و درمان انواع بیماری‌ها است و اصول کار ثابت است، ولی یک مرکز بهداشت و درمانی وقتی موفق است که همه متخصصین در آن باشند. وقتی واحدهای تشخیصی و مراقبتی، کادر مجرب داشته باشند وهم‌چنین همکاری تنگاتنگی بین پزشکان، پرستاران، ماما‌ها، آزمایشگاه، رادیولوژی و حتی کادر خدمات و بخش اداری وجود داشته باشد، می‌توانند پروژه پیشگیری و درمان را به بهترین وجه ممکن، اجرا کنند.
اینجاست که اگر کمی تأمل کنیم متوجه خواهیم شد که:
اختلاف سازنده، در بسیاری از قوانین و برنامه‌های زندگی ما انسان‌ها حاکم و جزء لاینفک زندگی ما شده است. مثل اختلاف شب و روز، سرما و گرما و.......
امیدواریم بتوانیم روحیه‌ی دگر‌پذیری را در خود تقویت کنیم و هم‌چنین با کنار گذاشتن تعصب، آمادگی تغییر را در خود به‌وجود آوریم.
ادامه دارد...
نظرات